کاربرد تصاویر ماهواره ای در باستان شناسی

سیناپرس: پیشرفت فناوری و امکان مطالعه تصاویر ماهواره ای، پژوهش در حوزه های مختلفی را آسان کرده است. یکی از این حوزه ها باستان شناسی است که در آن با کمک تصاویر ماهواره ای می توان به بررسی و شناسائی محوطه های باستانی مطالعه و شناسایی می شوند.

بررسی های میدانی باستان شناسی برای تعیین موقعیت و ویژگی های مکان های باستانی منطقه انجام می شوند. این فعالیت معمولا با حضور باستان شناسان و مطالعه مستقیم عوارض طبیعی، شواهد باستانی و جمع آوری اطلاعات محیطی  انجام می گیرد که طی آن اطلاعات کلی در باره تاریخ تحول اسکان جوامع در مناطق گوناگون گردآوری شود.

 بررسی پیمایشی به دلیل ماهیت روش های به کار گرفته شده علاوه بر زمان و هزینه بر بودن، توانایی شناسایی بسیاری از ساختارهای باستانی را ندارند و از سوی دیگر اهمیت مکانی و ارتباط آن دسته از سایت هایی که قابل شناسایی هستند نیز با سایت های اطراف قابل درک نیست. از این رو اتکا به یک روش پیمایشی در بررسی ها، باستان شناسان را با مشکلات اساسی روبه رو کرده است.

حیان جبار زاده سرپرست هیات باستان شناسی سنجش از راه دور طرح گرمسیری سازمان میراث فرهنگی پژوهشگر باستان شناس ایرانی با بهره گیری از تصاویر ماهواره ای طرحی ارائه کرده است که در آن بدون نیاز به حضور فیزیکی باستان شناسان در منطقه ، بررسی و شناسایی محوطه های باستانی در هر نوع چشم اندازی امکان پذیر خواهد بود. در این پژوهش تلاش می شود با ترسیم تمامی روابط بین استقرارها ، عوامل زیست محیطی و انسان ساخت و شناسایی مشخصه های  آن ها، سایت باستانی شناسایی و مطالعه شوند.

این پژوهشگر باستان شناس درباره کاربرد تصاویر ماهواره ای در بررسی های باستان شناسی گفت: « با توجه به سابقه بررسی های باستان شناسی با کمال تاسف هنوز دانسته های ما از وضعیت پراکندگی آثار تاریخی –فرهنگی کشور بسیاراندک است. شاید این ضعف بزرگ در باستان شناسی تا حد بسیار زیادی به روش های مورد استفاده در بررسی ها بستگی داشته باشد. روش های پیشنهادی مدرن این پژوهش ابزار مناسبی را در فعالیت های میدانی در اختیار باستان شناسان قرار می دهد که نه تنها هزینه ها و مدت زمان فعالیت های میدانی را کاهش خواهند داد بلکه به عنوان یک حفاظت سایبری برای محوطه های شناسایی شده استفاده خواهد شد.»

جبارزاده در مورد مهمترین اهداف این رویکرد و پروژه جدید در شناسائی سایت های باستانی گفت: « ما در این پروژه اهدافی را پیگیری می کنیم که مهمترین آن ها عبارتند از: شناسایی محوطه های باستانی بدون حضور فیزیکی باستان شناسان در منطقه؛   شناسایی بقایای سطحی و زیر سطحی در محیط های گوناگون زیستی محیطی و مدل سازی و تشخیص خودکار سایت های باستانی »

به باور کارشناسان تحلیل پراکندگی محوطه های انسانی نیازمند توجه ویژه ای بر عوامل زیست محیطی است و برای درک سازگاری های بشر در مواجهه با عوامل تاثیرگذار محیطی، طی دوران گوناگون نمی توان تنها به داده های باستان شناسی اکتفا کرد، بلکه باید از توانایی دیگر علوم مرتبط که از سویی، دانش ما را از روندهای فرهنگی و تغییرات آن افزایش می دهند بهره برد.  

امروزه ما ازتنوع گسترده ای از فنآوری های فضایی به منظور افزایش توانایی، برای جمع آوری،ذخیره و تحلیل نشانه ها واطلاعات مکانی درمجموعه داده های دیجیتالی برخوردارهستیم. این ابزارها می تواند ما را در تحلیل بهتر فاکتورهای زیست محیطی در ارتباط با پراکنش محوطه های باستانی و درک نظام زیستگاهی که از هر منطقه می شناسیم کمک کرده و به عنوان مدلی پیش بینی کننده بر اساس دانسته های کنونی ، مارا در شناسایی الگوهای واقعی زیستگاهی هر دوره و هر منطقه یاری دهد.

محوطه های باستانی تا کنون با روش های مختلفی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته اند، بنظر می رسد استفاده ازروشهای مدرن در بررسی های میدانی باستان شناسی، معرف الگوها و روش هایی برای مکان یابی محوطه ها باشد، که در بررسی های سنتی توجه چندانی به آن ها نمی شد. با پذیرش رویکردها و روشهای مدرن قابل اجرا درباستان شناسی می توان بر دقت و سرعت عملیات های میدانی  در هر نوع چشم انداز محیطی افزود، اجرای روش های مدرن در فعالیت های میدانی باستان شناسی به طور قابل توجهی می تواند تحقیقات باستان شناسی را بهبود بخشیده و به عنوان یک ابزار ارزشمند برای موضوع تحقیقات و تفسیر منابع فرهنگی و درک فرایندهای شکل گیری چشم انداز های باستانی محسوب شوند.

گزارش: احسان محمدحسینی